Wydana wówczas Instrukcja Kongregacji Sakramentów na temat ułatwiania w niektórych wypadkach przyjmowania Komunii sakramentalnej – „Immensae caritatis” uzasadnia to „prawdziwą koniecznością i dobrem duchowym wiernych”. Kongregacja zgodnie stwierdziła, że „na pierwszym miejscu należy zatroszczyć się o to, ażeby ze względu na brak szafarzy Komunii św. przyjmowanie jej nie stało się niemożliwe lub utrudnione”. Ponadto w Instrukcji określono zasady udzielania Komunii św. chorym, którzy ze względu na prawo dotyczące postu eucharystycznego nie mogliby go zachować, chociaż jest już bardzo złagodzony i nie byli powstrzymywani od tak wielkiej pociechy duchowej, czyli od przyjmowania Komunii, a także zezwolono wiernym w niektórych przypadkach, gdy o to proszą, na godne przyjęcie Komunii po raz drugi tego samego dnia.

W związku z powyższym wydane zostały wówczas następujące przepisy:

1) dotyczące nadzwyczajnych szafarzy udzielania Komunii św.;

2) poszerzające możliwość przyjmowania Komunii dwa razy tego samego dnia;

3) łagodzące post eucharystyczny w odniesieniu do osób chorych i starszych;

4) na temat nabożeństwa i szacunku względem Najświętszego Sakramentu, ilekroć chleb eucharystyczny jest składany na rękę wiernych.

„Różne są okoliczności, w których dostrzega się brak szafarzy Komunii eucharystycznej – czytamy w Instrukcji «Immensae caritatis»:

– podczas Mszy św. z racji licznego udziału wiernych lub też szczególnej trudności z osobą celebransa;

– poza Mszą św., gdy ze względu na odległość miejsca trudno jest przynieść Komunię, zwłaszcza na sposób Wiatyku, chorym znajdującym się w niebezpieczeństwie śmierci – ewentualnie ze względu na dużą liczbę chorych, głównie w szpitalach lub podobnych instytucjach.

Aby zatem wierni, znajdując się w stanie łaski i kierując się właściwą i pobożną intencją, pragną uczestniczyć w świętej uczcie, nie byli pozbawieni tej sakramentalnej pomocy i pociechy, wydało się papieżowi Pawłowi VI rzeczą słuszną ustanowić nadzwyczajnych szafarzy, którzy by mogli sobie oraz innym wiernym udzielić Komunii, z zachowaniem poniższych warunków:

I. Ordynariusze miejsca otrzymują władzę, na podstawie której mogą zezwalać w pojedynczych wypadkach na pewien okres czasu lub, gdy przynagla konieczność, na sposób stały – odpowiedniej osobie, imiennie wybranej, ażeby mogła jako szafarz nadzwyczajny udzielić Komunii św. sobie, innym wiernym oraz zanosić ją chorym pozostającym w domu, ilekroć:

a) nie ma kapłana, diakona i akolity;

b) wymienieni wyżej nie mogą udzielać Komunii św. z powodu wykonywania innej posługi duszpasterskiej, braku zdrowia lub starości;

c) liczba wiernych przystępujących do Komunii jest tak wielka, że odprawianie Mszy lub rozdzielanie Eucharystii poza Mszą zbytnio by się przeciągnęło.

II. Ordynariusze miejsca posiadają władzę upoważniania poszczególnych kapłanów, pełniących święte posługiwanie, ażeby mogli wyznaczyć odpowiednią osobę do udzielania Komunii św. w wypadku prawdziwej konieczności (…).

IV. Przez osobę odpowiednią, o której mowa w nn. I i II, rozumie się: lektora, alumna wyższego seminarium, zakonnika, zakonnicę, katechistę, wiernego mężczyznę lub kobietę – z zachowaniem określonej tu kolejności, którą jednak może zmienić ordynariusz miejsca według roztropnego uznania (…).

VI. Wypada, aby osoba odpowiednia, wybrana imiennie przez ordynariusza miejsca do udzielania Komunii św., oraz osoba, o której mowa w n. II, wyznaczona przez upoważnionego do tego kapłana, otrzymała zlecenie – gdy czas na to pozwala – zgodnie z obrzędem dołączonym do niniejszej instrukcji. Komunii św. ma udzielać z zachowaniem przepisów liturgicznych (…).

Ponieważ uprawnienia, o których tu mowa, mają na uwadze jedynie dobro duchowe wiernych i odnoszą się do wypadków prawdziwej konieczności – niech przeto kapłani pamiętają o tym, że przez nowe przepisy nie zostają wcale zwolnieni z obowiązku udzielania Boskiej Eucharystii wiernym prawnie o to proszącym, a zwłaszcza zanoszenia jej chorym.

Wierny, szafarz nadzwyczajny, odpowiednio przygotowany, winien wyróżniać się dobrym życiem chrześcijańskim, wiarą i obyczajami. Aby zaś zawsze był zdolny do wypełniania tak ważnej funkcji, powinien pogłębiać nabożeństwo do Najświętszego Sakramentu i starać się świecić przykładem nabożeństwa i czci względem Sakramentu Ołtarza wobec innych wiernych. Nie wolno dokonywać takiego wyboru, który by mógł wywołać zdziwienie u wiernych (…)”1.

Uwzględniając życzenia wielu biskupów i kapłanów, Konferencja Episkopatu Polski w dniu 2 maja 1990 r. „określiła warunki według których biskupi diecezjalni w Polsce mogą zastosować kan. 9103 i 2304 KPK, czyli powołać nadzwyczajnych szafarzy Komunii świętej”. Opracowano i wydano „Instrukcję w sprawie formacji i sposobu wykonywania posługi nadzwyczajnych szafarzy Komunii świętej”2.

Instrukcja wskazuje, jak powinna przebiegać formacja nadzwyczajnych szafarzy Komunii św., jak powinna wyglądać ich posługa podczas Mszy św. oraz pomoc w zanoszeniu Komunii św. chorym.

Nadzwyczajny szafarz, niekiedy określany też jako pomocnik Komunii św., pomaga w rozdawaniu Komunii św., gdy przystępuje do niej większa liczba wiernych przy braku szafarzy, albo gdy szafarze ci są zajęci innymi czynnościami duszpasterskimi lub gdy udzielanie Komunii św. utrudnia im stan zdrowia albo podeszły wiek. Poza przypadkami choroby lub niedołężności odprawiający kapłan, a także koncelebransi nie mogą wyręczać się posługą pomocników, sami nie rozdzielając Komunii św. Liczba pomocników Komunii św. zależeć powinna od wielkości parafii i liczby odprawianych Mszy św. Pomocnik powinien usługiwać zasadniczo podczas jednej Mszy św. w ciągu dnia i mieć możliwość zastępstwa w wypadku choroby lub wyjazdu poza parafię.

W Polsce mocą Uchwały 240. Konferencji Plenarnej Episkopatu Polski z 2.05.1990 r. określono, że do posługi nadzwyczajnego szafarza Komunii św. powołuje się mężczyzn w wieku od 35 do 65 lat. Kandydaci powinni odznaczać się właściwym życiem moralnym i pobożnością, mieć wykształcenie minimum średnie i znać podstawowe prawdy teologiczne, zwłaszcza odnoszące się do Kościoła i Eucharystii. Biskup może polecić kandydatowi udział w kursie teologicznym lub zażądać egzaminu. Funkcja ta powierzana jest na rok, a potem przedłużana. Przed powołaniem i każdym przedłużeniem powołania kandydaci muszą odbyć co najmniej trzydniowe rekolekcje. Braciom zakonnym można obniżyć granicę wieku.

Episkopat Polski w wydanej Instrukcji w sprawie formacji i sposobu wykonywania posługi nadzwyczajnych szafarzy Komunii św.2 sprecyzował również, w jaki sposób świeccy powinni rozdzielać Komunię św. oraz jak powinni być ubrani. W czasie Mszy św. w albę, uzupełnioną, gdy potrzeba, o cingulum, i w takim stroju udzielają Komunii. Zanosząc Komunię do domu osoby starszej, chorej lub do szpitala, szafarz nadzwyczajny ubrany jest w odświętny strój świecki.

W najnowszych Wskazaniach Konferencji Episkopatu Polski odnośnie do nadzwyczajnego szafarza Komunii św.5 polscy biskupi wprowadzili pewne ułatwienia w uzyskaniu czasowego wyznaczenia do rozdzielania Komunii. Ordynariusz może wyznaczyć na szafarza nie tylko mężczyzn, ale też siostry zakonne i niewiasty życia konsekrowanego. Ponadto obniżono dolną granicę wieku do 25 lat.

Należy zaznaczyć, iż posługa nadzwyczajnego szafarza Komunii św., nie będącego ustanowionym akolitą, i pomijając oczekiwania wobec apostolskiego zaangażowania we wspólnocie parafialnej obydwóch, ogranicza się do pomocy w rozdzielaniu Komunii św. oraz do zanoszenia Jej chorym. Również, w odróżnieniu od akolity, nadzwyczajny szafarz Komunii świętej – osoba świecka, nie może puryfikować naczyń liturgicznych6.

* * *

Literatura:

1. Instrukcja Kongregacji Sakramentów „Immensae caritatis” na temat ułatwiania w niektórych wypadkach przyjmowania Komunii sakramentalnej z 29 stycznia 1973 r.

2. Instrukcja KEP w sprawie formacji i sposobu wykonywania posługi nadzwyczajnych szafarzy Komunii św. z 22 czerwca 1991 r.

3. KPK, kan. 910: „§ 1. Zwyczajnym szafarzem Komunii św. jest biskup, prezbiter i diakon.

§ 2. Szafarzem nadzwyczajnym Komunii św. jest akolita oraz wierny, wyznaczony zgodnie z kan. 230, § 3”.

4. KPK, kan. 230: „§ 1. Mężczyźni świeccy, posiadający wiek i przymioty ustalone zarządzeniem Konferencji Episkopatu, mogą być na stałe przyjęci, przepisanym obrzędem liturgicznym, do posługi lektora i akolity, udzielenie jednak tych posług nie daje im prawa do utrzymania czy wynagrodzenia ze strony Kościoła.

§ 2. Świeccy mogą być czasowo wyznaczeni do pełnienia funkcji lektora w czynnościach liturgicznych, podobnie wszyscy świeccy mogą wykonywać funkcje komentatora, kantora lub inne, zgodnie z przepisami prawa.

§ 3. Tam, gdzie to doradza konieczność Kościoła, z braku szafarzy, także świeccy, chociażby nie byli lektorami lub akolitami, mogą wykonywać pewne obowiązki w ich zastępstwie, mianowicie: posługę słowa, przewodniczyć modlitwom liturgicznym, udzielać chrztu, a także rozdzielać Komunię świętą zgodnie z przepisami prawa”.

5. Wskazania KEP odnośnie do nadzwyczajnego szafarza Komunii św. z 9 marca 2006 r.

6. Pkt. 279 OWMR.