Do miasta położonego na wysokości ponad 800 m n.p.m. nie tak daleko z plaż rozciągniętych wzdłuż półwyspu Gargano, a także z rozsławionego przez św. Ojca Pio San Giovanni Rotondo. Jedna z dróg do Monte Sant´Angelo wije się serpentynami i dzięki widokom na zatokę Manfredonia dostarcza niezapomnianych wrażeń. Zachwyt towarzyszy także przybywającym do miasta na ulicach średniowiecznej dzielnicy Rione Junno. Stragany z miejscowymi specjałami i białe, stojące w szeregu domki same wchodzą w kadry fotografii. Gdyby nie zaparkowane między nimi samochody, Junno sprawiałoby wrażenie zatopionego wciąż w wiekach średnich – w czasach, gdy miejsce to było świadkiem historii bardziej niezwykłej niż jego urok. Ale to wszystko i tak jedynie przedsmak tego, co czeka na pielgrzymów w sanktuarium.

Objawienia

Najstarszymi pisanymi źródłami o tym cudownym miejscu są dwa listy papieża – św. Gelazego pisane na przełomie 493 i 494 r. do biskupów oraz pochodząca z VIII wieku księga Liber de apparitione Sancti Michaelis in Monte Gargano, w której opisane są objawienia św. Michała Archanioła.

Epizod zagubienia byka. Rok 490. Pewnego dnia włościanin z Siponto dowiaduje się o zaginięciu najpiękniejszego byka z jego stada, pasącego się na wzgórzach Gargano. Po długich staraniach na szczycie góry odnajduje zwierzę, które klęczy u wejścia do groty. Możny pan w gniewie wypuszcza w kierunku byka strzałę, ta jednak w niewytłumaczalny sposób zmienia kierunek i rani strzelającego. Powiadomiony o tych wydarzeniach święty dziś biskup Siponto – Lorenzo Maiorano (św. Wawrzyniec) zaleca 3 dni modlitw i pokuty. Ostatniego dnia o zmierzchu biskupowi ukazuje się św. Michał Archanioł, który wypowiada słowa: „Grota jest mnie poświęcona; ja jestem jej strażnikiem. Tam, gdzie się otwiera skała, będą przebaczone grzechy ludzkie (...). Idź w góry i poświęć tę grotę dla kultu chrześcijańskiego”. Biskup wstrzymuje się jednak od wykonania polecenia z obawy przed reakcją okolicznych mieszkańców, którzy nadal sprawują tu kulty pogańskie.

Epizod zwycięstwa. Rok 492. Wojna między księciem Benewentu Grimoaldo I a Grekami, którzy zaatakowali ten region. Siponto, które jest bliskie poddania się nieprzyjacielskim wojskom, uzyskuje dzięki swemu biskupowi 3 dni zawieszenia broni. Biskup Lorenzo Maiorano wykorzystuje ten czas na pokutę i modlitwy do św. Michała Archanioła. Po 3 dniach Archanioł ukazuje się biskupowi i przepowiada mu szybkie i całkowite zwycięstwo nad nieprzyjacielem. Obrońcy miasta, podbudowani treścią objawienia, biorą udział w zaciętej walce. Według pobożnej legendy, 8 maja 492 r. wojska obrońców miał wspomóc sam Archanioł (dziś te wydarzenia są datowane przez historyków dwa wieki później). Zgodnie z przepowiednią Archanioła obrońcy pod wodzą Grimoaldo I, przy towarzyszących bitwie grzmotach, błyskawicach i trzęsieniu ziemi, gromią całkowicie siły najeźdźców.

Epizod poświęcenia. Rok 493. W rocznicę zwycięskiej bitwy biskup Maiorano decyduje się – zgodnie z poleceniem św. Michała Archanioła – poświęcić grotę. Po raz kolejny jednak objawia mu się dowódca hufców anielskich i obwieszcza tym razem, że osobiście poświęcił już grotę. Biskup Siponto wraz z innymi siedmioma biskupami udaje się zatem 29 września 493 r. do świętego miejsca w procesji, podczas której również przeżywają oni cudowne zdarzenie. Nad głowami biskupów krążą orły, ochraniając ich w ten sposób przed silnymi promieniami słonecznymi. Po przybyciu do groty w jej wnętrzu odnajdują zaś kamienny ołtarz przykryty szkarłatnym suknem i nad nim krzyż. Święty Michał pozostawia też na skale odcisk stopy dziecka – jako znak swojej obecności. Od czasu tych wydarzeń grota nosi tytuł Niebiańskiej Bazyliki.

Rok 1656. Na terenie dzisiejszych Włoch szaleje dżuma. Biskup Alfons Puccinelli, który wie, jak wielkie niebezpieczeństwo grozi miastu, zwraca się o pomoc do św. Michała Archanioła. W rękę jego figury wkłada tekst modlitwy sformułowanej w imieniu wszystkich mieszkańców. 22 września tegoż roku ukazuje mu się św. Michał i nakazuje poświęcić kamyki pochodzące z groty, na których ma być wyżłobiony znak krzyża i dwie litery – M.A. (Michał Archanioł). Ktokolwiek będzie posiadał i ze czcią przechowywał taki kamyk, uchroni się od choroby. Istotnie, zgodnie ze słowami Archanioła, miasto i każdy, kto posiada kamyk, zostaje uwolniony od zarazy. Do dziś prośby o kamyki ze świętej groty napływają ze wszystkich zakątków świata.

Sanktuarium na górze

Monte Sant´Angelo – Góra Świętego Anioła – jest dziś przepięknym miasteczkiem, którego świetność budowana przez kilkanaście wieków nieustannie emanuje na okolicę. Zanim dotrze się do najświętszego miejsca, warto zobaczyć choćby kościoły Matki Bożej Większej i św. Antoniego Opata zbudowane w stylu romańsko-apulijskim, barokową świątynię Trójcy Przenajświętszej, kościół Ukoronowania Najświętszej Maryi Panny, położony w tzw. wąwozie pokutników, czy słynne średniowieczne baptysterium, zwane Tomba di Rotari (grób Rothara). W końcu i tak nogi przywiodą nas do sanktuarium św. Michała Archanioła.

Pierwsza budowla, która została wzniesiona w okresie bizantyjskim, jest usytuowana poniżej groty. Na przełomie VII i VIII wieku Longobardowie dobudowali bazylikę, przez którą wchodziło się do sanktuarium. Kolejne i bardzo istotne zmiany architektoniczne zostały wprowadzone w XIII wieku, za panowania tu Andegawenów. Dlatego dziś miejsce sanktuarium wskazuje stojąca u jego wejścia ośmioboczna i wysoka na 27 m dzwonnica, zwana wieżą andegaweńską. Do sanktuarium prowadzą dwa zdobione portalami wejścia, nad lewym portalem widnieje napis w języku łacińskim: „Poświęcenie tej bazyliki nie jest waszą sprawą, Ten, który ją wybudował, on sam ją dedykował i konsekrował”. Do groty, która mieści Niebiańską Bazylikę, schodzi się po osiemdziesięciu sześciu stopniach XIII-wiecznych schodów, mijając kapliczki i nagrobki miejscowych możnych. Następnie przekracza się Porta del Toro – bramę Byka, która swą nazwę zawdzięcza freskowi nad portalem, ilustrującemu epizod zagubienia byka. Teraz przez drzwi z brązu wchodzi się do Niebiańskiej Bazyliki, która składa się z dwóch kontrastujących ze sobą części – nagiej skały, miejsca wybranego przez samego Boga, i XIII-wiecznej gotyckiej nawy. Na jej końcu, w absydzie, znajduje się ołtarz z Najświętszym Sakramentem i relikwiami Krzyża Świętego.

Pośród ołtarzy umieszczonych w naturalnych niszach skalnych groty największą uwagę pielgrzymów przyciąga prezbiterium z figurą św. Michała Archanioła. 130-centymetrowy posąg, który jest zamknięty w urnie ze srebra i kryształu, przedstawia Archanioła, który zwycięża szatana. Został wykonany z białego marmuru z Carrary przez Andreę Contucciego, zwanego Sansovino, i umieszczony w grocie w 1507 r. To przed wizerunkiem Archanioła przybywający do groty zatapiają się w modlitwie najdłużej, by powierzyć mu najtrudniejsze problemy.

Noc cesarza

Zarówno dziś, jak i przed wiekami Niebiańska Bazylika była celem pielgrzymek, a wśród zwykłych pątników miejsce to nawiedzali również papieże, święci i władcy. Spośród wielu papieży wystarczy wymienić choćby Kaliksta, który ogłosił św. Michała Archanioła księciem i opiekunem całego świata, Leona XIII – autora modlitwy-egzorcyzmu do św. Michała Archanioła czy św. Jana Pawła II, który odwiedził sanktuarium w maju 1987 r. Wśród świętych, którzy przybyli tu z pielgrzymką, byli m.in.: św. Bruno z Kolonii, św. Anzelm z Canterbury, św. Bernard z Clairvaux, św. Franciszek, który uznał, że nie jest godny, dlatego nie wszedł do groty, św. Tomasz z Akwinu, św. Brygida Szwedzka i św. Ojciec Pio. Z pokłonem przybywali do groty również królowie – Ludwik II, Otton III, Karol I Andegaweński czy król Polski Zygmunt Stary. Do szczególnych należała wizyta Henryka II, który jako pierwszy świecki pozostał w grocie na noc. Nikt wcześniej nie odważył się tego uczynić, uważano bowiem, że nocą rządy w grocie sprawuje sam św. Michał Archanioł. Odwaga Henryka II miała zostać nagrodzona wizjami Dziewięciu Chórów Anielskich i samego Archanioła.

Dziś kulminacyjny moment pielgrzymek na Monte Sant´Angelo ma miejsce dwa razy w roku: 8 maja – w rocznicę drugiego objawienia św. Michała Archanioła, i 29 września – w dniu poświęcenia sanktuarium i wspomnienia Świętych Archaniołów Michała, Gabriela i Rafała. Nie ma jednak dnia, by do Niebiańskiej Bazyliki nie przybywali pielgrzymi i zwykli turyści, którzy są ciekawi miasta i jego największej świętości.