Już po raz trzeci katowicki oddział Instytutu Pamięci Narodowej przyznał nagrody „Świadek Historii”. Wśród 6 laureatów znalazł się Okręg Śląski Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej, którego prezesem jest Jan Musiał, pochodzący i mieszkający w Sosnowcu znany działacz społeczny. Śląski Okręg Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej wyróżniono jako „depozytariusza pamięci o bohaterach II wojny światowej”. Nagrody zostały wręczone 10 grudnia podczas gali w Panteonie Górnośląskim w Katowicach.

Historia częścią tożsamości

W specjalnym adresie do laureatów Karol Nawrocki, prezes IPN, napisał: „Historia jest nieodłączną częścią naszej tożsamości, jesteśmy narodem, który stale przeżywa swoją przeszłość. Spotykamy się dzisiaj, aby uhonorować tych, którzy o minionych czasach mówią najgłośniej, są głosem polskich bohaterów i ofiar (…). Dzisiejsi laureaci każdego dnia przyczyniają się do budowania naszej przyszłości i świadomości”.

Z kolei Andrzej Sznajder, dyrektor IPN w Katowicach, podkreślił, że nagroda „Świadek historii” przyznawana jest za pielęgnowanie polskiej pamięci historycznej, zachowanie, propagowanie oraz pogłębianie wiedzy o historii najnowszej Polski, a także odkrywanie zapomnianych faktów czy osób zasłużonych w historii naszego kraju.

– Historia zatoczyła koło. 30 września 1989 r. w sali katechetycznej przy katedrze Chrystusa Króla w Katowicach z inicjatywy kpt. Jana Kozyry, sierż. Zbigniewa Nawareckiego i kpr. pchor. Mieczysława Świerczewskiego odbyło się zebranie żołnierzy Armii Krajowej. Frekwencja przekroczyła najśmielsze oczekiwania organizatorów, a lokal nie był w stanie pomieścić wszystkich weteranów przybyłych na to spotkanie. W asyście przedstawicieli Prezydium Zarządu Głównego Stowarzyszenia Żołnierzy AK powołano do życia Stowarzyszenie Żołnierzy AK w Katowicach. 35 lat później, 10 grudnia br., przy katedrze w Panteonie Górnośląskim w Katowicach nasza organizacja została wyróżniona prestiżową nagrodą. Bardzo nas to cieszy – powiedział Jan Musiał, prezes zarządu Śląskiego Okręgu Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej.

Wyszli z podziemia

W 1989 r. nastąpił długo oczekiwany zmierzch totalitarnego systemu, który dławił Polskę od końca II wojny światowej. Wraz z erozją komunizmu na właściwe miejsce zaczęła wracać prawda historyczna, a razem z nią bohaterowie, którym przez dziesięciolecia odmawiano prawa do pamięci. Na pierwszy plan wśród nich wybijali się weterani Armii Krajowej – największej podziemnej siły zbrojnej w Europie. 11 listopada 1989 r., w Święto Niepodległości, żołnierze AK po raz pierwszy mogli publicznie zaprezentować się mieszkańcom Katowic podczas uroczystych obchodów w krypcie katedry Chrystusa Króla. Kronikarz, a zarazem uczestnik uroczystości, odnotował: „Wchodzimy do katedry. Już wypełniona po brzegi. Idziemy – byli żołnierze, już nie młodzi, często przy wsparciu osób towarzyszących, bo o własnych siłach iść już nie sposób. Czy tylko podeszły wiek to sprawił? Ilu zawdzięcza to tamtym wojennym latom, a ilu powojennym, kiedy byli poddawani prześladowaniom, aresztom, torturom? Mieli jednak szczęście przeżyć, by dziś, pod koniec życia, wyjść z długoletniego podziemia i święcić po raz pierwszy od lat wielu odzyskanie niepodległości. Ilu nie doczekało? Zmarli lub zamordowani ginęli bezimiennie, bez sławy i nazwiska. Dziś przywracamy im pamięć” – tyle kronika.

Droga do zjednoczenia

I Zjazd Sprawozdawczo-Wyborczy Okręgu Śląskiego Stowarzyszenia Żołnierzy AK odbył się 24 lutego 1990 r. w sali Uniwersytetu Śląskiego. Wzięło w nim udział 264 członków spośród ponad 850 zrzeszonych w 14 kołach terenowych. W tym samym czasie trwały starania o zjednoczenie środowiska weteranów AK, którzy często z własnej inicjatywy zrzeszali się w kołach terenowych w całym kraju. W dniach 14 i 15 marca 1990 r. w Warszawie odbył się zjazd, w wyniku którego doszło do zjednoczenia Stowarzyszenia Żołnierzy AK w Warszawie ze Związkiem Żołnierzy AK w Krakowie. W efekcie powstał Światowy Związek Żołnierzy AK, którego prezesem został ppłk. dypl. Wojciech Borzobohaty. Po tym zjeździe koła terenowe Związku Żołnierzy AK w Kazimierzu Górniczym i Kędzierzynie-Koźlu weszły w skład Okręgu Śląskiego Światowego Związku Żołnierzy AK.

Przywracanie pamięci

Na przestrzeni kolejnych lat funkcję prezesa Okręgu Śląskiego ŚZŻAK pełnili: Mieczysław Świerczewski (1989), Juliusz Pallado (1989-1992), prof. Zbigniew Gregorowicz (1992-1995), płk Marian Piotrowicz (1995-2010), Zbigniew Zachara (2011-2014), Waldemar Tomżyński (2014-2017), Janusz Kwapisz (2017-2023) i Jan Musiał (od 2023 r.).

Przywracanie pamięci

Jak działa organizacja? To przede wszystkim praca kół terenowych. – Jest ona wielowątkowa i nadzwyczaj owocna. Dzięki kołom powstały liczne pomniki sławiące historię oręża polskiego, bohaterów – tych, co zginęli w walce, w niemieckich obozach czy sowieckich łagrach, zamęczonych w Oświęcimiu i przez oprawców SB. To oni, akowcy, którzy wyszli z podziemia, przekazują społeczeństwu prawdziwą historię przez prawie 50 lat zakazaną lub zakłamaną. Spieszą się, by jak najlepiej i najpełniej przekazać potomnym pamięć o swoich towarzyszach broni. Koła rozwinęły działania na rzecz utrwalenia etosu Armii Krajowej. Składają się na to: artykuły w prasie, opracowane wydawnictwa, monografie, wystawy, konkursy wiedzy o AK, rajdy szlakiem walk partyzanckich, prelekcje ogólne i w szkołach, spotkania z młodzieżą w świetlicach środowiskowych. Rozwinęliśmy współpracę ze szkołami. Roztoczyliśmy opiekę nad grobami żołnierskimi i wyszukaliśmy groby zapomniane, bezimienne, dokonaliśmy także dokumentacji miejsc pamięci i bohaterów. Organizujemy wiele uroczystości, wspomagamy koła, bierzemy udział w wielu uroczystościach innych okręgów i organizacji kombatanckich. Wszystkie te działania wyrażają troskę związku o dobro kraju – wyjaśnia Jan Musiał.

Obecnie Okręg Śląski ŚZŻAK liczy 8 kół terenowych – Bielsko-Biała, Katowice, Klucze, Olkusz, Pilica, Racibórz, Sosnowiec, Zabrze, które współpracują ze szkołami, a także z lokalnymi samorządami i Stowarzyszeniami jak m.in.: Rodzina Policyjna 1939, Sybiracy, Rodzina Katyńska.