Ks. Rafał Witkowski: W kręgu Pani zainteresowań teologicznych ważne miejsce zajmuje relacja chrześcijaństwa z islamem. Napisała Pani artykuł naukowy pt.: Zderzenie cywilizacji chrześcijańskiej z islamem w dobie migracji i mediatyzacji. Interpretacja teologiczna, który został opublikowany w 2017 r. w tomie Zagrożenia i problemy cywilizacyjne XXI w. – przegląd i badania. Skąd zainteresowanie tematem?

Dr Dorota Narewska: Z życia. W świetle demografii, tzn. braku zastępowalności pokoleń w Europie, a więc i w Polsce, wcześniej czy później chrześcijaństwo spotka się z islamem, którego populacja w świecie rośnie w szybkim tempie. A ponieważ istotą bycia chrześcijaninem jest pragnienie podzielenia się wiarą z każdym, by i on stał się uczniem Chrystusa, czeka nas konfrontacja.

Niektórzy obawiają się tej konfrontacji...

Jest ona nieunikniona. W pracy naukowej z 1993 r. Samuel Huntington użył nawet ostrzejszego terminu: „zderzenie cywilizacji”, stąd wzięła się ta nazwa w tytule mojego artykułu. Islam to po chrześcijaństwie druga najliczniejsza religia na świecie. Pisany nam jest dialog międzyreligijny, który od Vaticanum II jest częścią ewangelizacyjnej misji Kościoła.

W czym tkwi problem teologiczny?

W fakcie, że 500 lat po powstaniu chrześcijaństwa pojawia się nowa religia o światowym zasięgu. Mahomet uważał siebie za większego proroka od Jezusa, stąd naturalne napięcie po wielu wiekach towarzyszy wyznawcom chrześcijaństwa i islamu. Jak już wspomnieliśmy w poprzedniej rozmowie, temat dialogu tych dwóch wielkich religii monoteistycznych podjął w całkiem nowy sposób Sobór Watykański II (1962-65), biorąc za cel – pokój. Za pontyfikatu Jana Pawła II głoszono muzułmanom Chrystusa – Księcia Pokoju, podczas gdy świat zaczął toczyć się powoli w stronę konfliktu, początkowo werbalnego. Salman Rushdie napisał powieść pt.: Szatańskie wersety (1988), inspirowaną życiorysem proroka Mahometa. Chodzi o te wersety, które – według pisarza – mogły być podyktowane prorokowi nie przez anioła, ale przez diabła. Podczas gdy głowa Kościoła katolickiego dążyła do pokoju z islamem, wielu muzułmanów do wojny z cywilizacją Zachodu, gdyż poczuło się urażonych, że ośmiela się deprecjonować ich proroka – Mahometa; w Wielkiej Brytanii miały miejsce manifestacje, na których palono egzemplarze powieści, podkładano bomby pod księgarniami, japoński tłumacz został zabity nożem, norweski wydawca postrzelony, a autora powieści zaatakowano w 2022 r., mimo stałej ochrony.

Skąd, Pani zdaniem, wzięły się wojenne nastroje między tymi dwoma religiami?

Na przełomie wieków pojawia się w Kościele katolickim deklaracja Dominus Iesus, która mogła nie spodobać się wyznawcom innych religii. Znajduje się w niej bowiem stwierdzenie, że zbawienia poza Chrystusem nie ma i być nie może. Deklaracja – w odróżnieniu od duszpasterskiego soboru – podjęła fundamentalne treści doktrynalne. Podkreślono z mocą, że „nie należy spodziewać się żadnego nowego objawienia publicznego przed chwalebnym ukazaniem się Pana naszego Jezusa Chrystusa” i powinno się wierzyć „nie w kogo innego, jak tylko w Boga Ojca, Syna i Ducha Świętego”. A „święte księgi innych religii [...] czerpią z tajemnicy Chrystusa...”. „Pan Jezus, jedyny Zbawiciel [...] założył Kościół”, który „musi być misyjny”, gdyż „jedyna prawdziwa religia przechowuje się w Kościele katolickim”. Podpisał się pod tym kard. Joseph Ratzinger. Cytat: „Kto nie uwierzy, będzie potępiony” (Mk 16,15--16) zabrzmiały surowo. Podobnie jak stwierdzenie, że tylko wiara wyrażona w Credo jest prawdziwa.

Jaka była odpowiedź radykalnych muzułmanów na Dominus Iesus?

Oczywiście, to nie terroryści czytają kościelne dokumenty, ale religijni przywódcy islamu. Pamiętamy 11 września 2001 r., gdy świat osłupiał na widok terroryzmu islamskiego w Nowym Jorku. Świetnie zdawała sobie z tego sprawę włoska dziennikarka Oriana Fallaci (1929 – 2006), podkreślając w swoich książkach o islamie, że cywilizacja zachodnia przegrywa konfrontację ze światem arabskim, który nie integruje się z Europą, ale w swoisty sposób ją zdobywa, „podbijając” bezkrwawo – obecnością, meczetami czy demografią. Według Fallaci, grunt pod ten podbój Europejczycy sami sobie przygotowali, bo „zamiast uczonych, mądrych młodych ludzi mamy osłów z uniwersyteckimi dyplomami – pisała we Wsciekłości i dumie. Zamiast liderów przyszłości mamy mięczaków w drogich jeansach i fałszywych rewolucjonistów”. I konkluzja: To po części dlatego muzułmańscy najeźdźcy mają tu tak łatwo. Za swoje poglądy zarówno Rushdie, jak i Fallaci zostali obłożeni klątwą przez świat islamu. Z jednej strony muszą być i takie głosy, ale z pewnością i przez nie dialog chrześcijańsko-muzułmański znalazł się w impasie w XXI wieku.

Od Soboru Watykańskiego II zauważamy ciągłość myśli kolejnych papieży, którym zależało na dobrych relacjach z innymi religiami. Niestety, nie wszyscy zostali właściwie zrozumiani...

Myślę, że Benedykt XVI próbował pozyskać katolików kontestujących sobór i w swoim pontyfikacie zaakcentował fakt konwersji na chrześcijaństwo, właśnie z islamu, włoskiego dziennikarza. Nie ma się co dziwić, że papież z Niemiec, chrzcząc muzułmanina podczas Wigilii Paschalnej w 2008 r., dał wyznawcom Mahometa sygnał, że Panem jest tylko Jezus. Uczestnicy dialogu chrześcijańsko--muzułmańskiego uznali to za prowokację. Poprzedzające ten chrzest przemówienie Benedykta XVI w 2006 r. na Uniwersytecie w Ratyzbonie, dało „paliwo do ognia”, gdyż papież ośmieszył religię stworzoną przez Mahometa. Zacytował bowiem literacką wypowiedź „cesarza”, który poruszył temat dżihadu (świętej wojny), zapewniającej muzułmaninowi raj: „Pokaż mi, co przyniósł Mahomet, co byłoby nowe, a odkryjesz tylko rzeczy złe i nieludzkie, takie jak jego nakaz zaprowadzania mieczem wiary, którą głosił”. Papież kończy przemówienie wizją zamkniętej drogi do Azji ze snu św. Pawła, który usłyszał błaganie: „Przyjdź do Macedonii i pomóż nam” (Dz 16,6-10).

Odczytuje Pani symbolikę tego „Macedończyka”?

Wydaje mi się, że można ją dostrzec w świadectwach konwersji muzułmanów na chrześcijaństwo, w prawdziwych historiach, książkach opartych na faktach, takich jak: Joseph Fadelle Bez względu na cenę, Musab Hasan Jusuf Syn Hamasu, Sabatina James Sabatina, Abbé Guy Pages Prawdziwe oblicze islamu. Wszyscy spotkali Chrystusa i heroicznie trwali w relacji z Nim. Wielu współczesnych „Macedończyków” błaga nas, chrześcijan, o podanie kubka źródlanej wody, jaką jest chrześcijańska wiara i chrzest w imię Trójcy Świętej, mimo zamkniętej im drogi religijnym fanatyzmem. Do duchowej misji motywuje nas emerytowany biskup Smyrny, pisząc we wstępie do ostatniej z wymienionych książek: „Jezus wzywa nas do miłości wszystkich ludzi, zatem także muzułmanów, ale nie wzywa nas, żeby miłować islam. Nie jest łatwo żyć wspólnie, ale można się tego nauczyć”.

Mówi się, że Benedykt XVI abdykował z powodu wewnątrzkościelnych napięć...

We wspólnocie Kościoła są problemy zarówno ad intra, jak i ad extra. Uważam jednak, że papież ustąpił ze Stolicy Piotrowej głównie z tego powodu, że stał się przyczyną antagonistycznych relacji z islamem, czego nie potrafił już zmienić. Na linii Watykan – Mekka/Medyna zawrzało. Potrzebny był reset, nowa „twarz” głowy Kościoła katolickiego, co dokonało się w papiestwie Franciszka, który swoim nauczaniem, a szczególnie gestami, np. umywając muzułmanom nogi w Wielki Czwartek, zdołał przezwyciężyć kryzys w dialogu tych dwóch abrahamicznych religii. Oczywiście, nie ośmielam się oceniać, czy to liturgiczne czy nie, po prostu patrzę na ten gest funkcjonalnie. Trzeba przyznać, że za pontyfikatu Franciszka uniknęliśmy wojny religijnej. Również Leon XIV od początku posługi dąży do pokoju.

Dr Dorota Narewska jest teologiem pastoralnym i autorką licznych artykułów naukowych i książek. Przez prawie dwadzieścia lat była dziennikarką prasową. Jako redaktor wydawniczy opracowała wiele książek o tematyce religijnej. Wykładała w Instytucie Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie. Napisała rozprawę doktorską pt.: Wizja dziennikarstwa według Karola Wojtyły (1949-78) oraz pogłębiła temat w monografii pt.: Dziennikarstwo jak kapłaństwo...” z perspektywy teologii mediów Jana Pawła II. Jej twórczość publicystyczna obejmuje m.in. pozycje z cyklu pt.: Reportaże z wnętrza: Na drogach powołań oraz Po drogach łaski i grzechu.Na zdjęciu z muzułmankami turystkami w Parku Narodowym Jezior Plitwickich w Chorwacji.