6 grudnia wypada wspomnienie św. Mikołaja. Znany jest on chyba przez wszystkie dzieci na całym świecie, chociaż pod różnymi imionami.
Przez wiele lat św. Mikołaj należał do najbardziej znanych i czczonych w Kościele świętych. Dopiero w wiekach średnich palmę pierwszeństwa w popularności odebrał mu św. Antoni z Padwy († 1231). Greckie imię Mikołaj znaczy etymologicznie tyle, co „zwycięski lud”. Ma ono wiele odmian: Nikolas, Niklas, Klaus, Mikulasz, Miklos, Nichol itd. To również świadczy o popularności Świętego. W Anglii jest nazywany Father Christmas, w USA Santa Claus, we Włoszech Babbo Natale, w Niemczech - Heilige Nicolaus. W dawnym Związku Radzieckim pojawiał się jako Dziadek Mróz. Z czasem św. Mikołaj zmienił swój wygląd. Kiedy Holendrzy osiedlili się w USA, nazwa Siter Klaas zmieniła się na Santa Claus. W Ameryce św. Mikołaj przybrał postać pyzatego dziadka o czerwonych policzkach i długiej białej brodzie, podróżującego saniami w zaprzęgu reniferów.
Postać Świętego, mimo braku pewnych wiadomości o jego życiu, jest jedną z najbardziej barwnych w hagiografii. Urodził się ok. 270 r. Był jedynym dzieckiem zamożnych rodziców. Od młodości wyróżniał się nie tylko pobożnością, ale także wrażliwością na niedolę bliźnich. Po śmierci rodziców swoim znacznym majątkiem chętnie dzielił się z potrzebującymi. Był biskupem miasta Miry (obecnie Demre w Turcji). Odszedł do Pana 6 grudnia. Ale dokładny rok śmierci nie jest znany. Prawdopodobnie było to między 345 a 352 rokiem. Ciało Świętego zostało pochowane ze czcią w Mirze, gdzie przetrwało do 1087 r. 9 maja tegoż roku zostało przewiezione do włoskiego miasta Bari.
Postać św. Mikołaja jest otoczona wieloma legendami. Szczególnie kojarzona jest z przynoszeniem prezentów. O zwyczaju obdarowywania dzieci pisał ks. Mikołaj Frączkiewicz w katechizmie Delicye dziecinne, wydanym w Krakowie w 1746 r.: „Rodzice na oną pamiątkę szczodrobliwości św. Mikołaja, że w nocy ubogiemu szlachcicowi na posag trzech córek złoto oknem wrzucił, zwykli co rok na wigilię święta jego, dla zachęcania nabożeństwa dziatkom swoim śpiącym różne podarunki zawięzować i podrzucać, powiadając na to, że im to św. Mikołaj przyniósł, ale rozkazał: żebyście paciorek nabożnie rano i wieczór mówili, rodziców słuchali”.
Legendy mówią też, że choć mógł on odnaleźć jedność z Bogiem w życiu monastycznym, uznał, że nie chce zamykać się w klasztorze. Chciał bowiem iść w ślady Jezusa wędrującego po Palestynie. Podczas jednej ze swych podróży uciszył fale morza - dlatego też uważany jest za patrona żeglarzy i podróżników. Pewien obywatel Patary utracił swój majątek, a dlatego że nie mógł zapewnić posagu swym trzem córkom, groziło im zejście na złą drogę. Słysząc o tym, św. Mikołaj wziął mieszek ze złotem i wrzucił go przez okno do domu tego człowieka. Najstarsza córka wyszła dzięki temu za mąż. Podobnie uczynił też wobec dwóch pozostałych dziewcząt. Stąd często przedstawiano go na obrazach z trzema mieszkami. Inna legenda mówi o tym, że św. Mikołaj pojawił się marynarzom pochwyconym przez sztorm u wybrzeży Lycji i doprowadził ich bezpiecznie do portu. Dlatego też często można spotkać kościoły poświęcone temu Świętemu znajdujące się blisko brzegu morza. Jeszcze inne podanie twierdzi, że pojawił się we śnie cesarzowi Konstantynowi i sprawił, że ten ocalił od śmierci trzech niesłusznie oskarżonych urzędników. Inna wersja tej historii mówi, że gubernator Miry, przyjąwszy łapówkę, zgodził się wydać na śmierć trzech niewinnych ludzi. Gdy kat miał już pozbawić ich życia, pojawił się biskup tego miasta - Mikołaj i powstrzymał od wykonania wyroku, a następnie zwrócił się do gubernatora z tak przekonującą mową, że ten przyznał się do swego występku i poprosił o wybaczenie.
Św. Mikołaj znany był niegdyś w Polsce przede wszystkim jako patron pasterzy, bydła (dobytku) oraz zwierząt drapieżnych. Dlatego w wigilię święta (5 grudnia) pasterze pościli, a w samo święto (6 grudnia) zamawiali nabożeństwa w intencji opieki nad zwierzętami domowymi. To do św. Mikołaja w razie potrzeby z prośbą o opiekę i pomoc zwracali się gospodarze - w Karpatach gospodarz zapraszał św. Mikołaja do wieczerzy wigilijnej, na Mazowszu znoszono niegdyś w tym dniu do kościoła za ołtarz tego Świętego kury, gęsi, sery, a jeszcze dawniej także barany i cielęta, w Krakowskiem zaś: drób, len i konopie.
Na Podlasiu po dziś dzień wielu rolników prosi w ciągu całego roku kościelnego swoich duszpasterzy o odprawienie Mszy św. do św. Mikołaja z prośbą o błogosławieństwo w dobytku.
Św. Mikołaj jest ponadto patronem: bednarzy, cukierników, dzieci, flisaków, jeńców, kupców, młynarzy, notariuszy, panien, piekarzy, pielgrzymów, piwowarów, rybaków, sędziów, studentów, więźniów.
Z dniem św. Mikołaja lud polski łączył także przysłowia: „Na Mikołaja porzuć wóz, a zaprzęż sanie”, „Gdy śnieg pada, mówią, że św. Mikołaj brodą trzęsie”. Podobnych przysłów jest dużo więcej.