Wojska piemonckie zajęły papieski Rzym 20 września 1870 r., co oznaczało definitywny koniec Państwa Kościelnego i władzy świeckiej papieży. Pius IX ogłosił się więźniem władz włoskich i nie opuszczał Watykanu. Również jego następcy: Leon XIII, św. Pius X, Benedykt XV, Pius XI dobrowolnie powtarzali gest poprzednika. Ten ponadpółwieczny konflikt między Stolicą Apostolską a Królestwem Włoch przeszedł do historii jako „sprawa rzymska” - „questione romana”. Rozwiązało go dopiero podpisanie Traktatu Laterańskiego (11 lutego 1929 r.), na mocy którego postało Państwo Watykańskie - najmniejsze państwo świata.
Od tego momentu minęło osiemdziesiąt lat. Rocznica ta stała się okazją do zorganizowania w Watykanie specjalnej wystawy. Urządzono ją przy Placu św. Piotra w tzw. Braccio Carlo Magno (Braccio Carlo Magno - dosłownie: „Ramię Karola Wielkiego” - to długi, monumentalny korytarz łączący lewe skrzydło kolumnady Berniniego z przedsionkiem Bazyliki św. Piotra; na końcu korytarza ustawiono konny posąg Karola Wielkiego, stąd jego nazwa).
Przy wejściu do wystawy umieszczono makietę Państwa Watykańskiego wykonaną z brzozowego drewna. Dzięki niej zwiedzający może uświadomić sobie, jaka jest topografia i kształt państwa oraz jak jest ono zabudowane.
Wystawa podzielona jest na pięć sekcji.
I sekcja. Wystawione są tutaj unikalne stare sztychy i mapy, dzięki którym możemy prześledzić zachodzące w ciągu wieków zmiany topograficzne i urbanistyczne miasta.
II sekcja. Sekcja ta poświęcona jest postaci Piusa XI, który definitywnie rozwiązał konflikt z Włochami dzięki zawarciu Paktów Laterańskich. Jest więc uznawany za pierwszego władcę Państwa Watykańskiego. Warto przypomnieć, że Pius XI (Achille Ratti) jest jednym z nielicznych katolickich hierarchów, którzy przed wyborem na Stolicę Piotrową mieli związki z Polską - Achille Ratti był najpierw wizytatorem apostolskim na Polskę i Litwę, a następnie pierwszym nuncjuszem w II Rzeczypospolitej (1919-21).
Wielką atrakcją wystawy jest wspaniale utrzymany - i nadal sprawny - samochód Piusa XI marki Citroën Lictoria. Tapicerka wnętrza wykonana jest z czerwonego adamaszku, a na miejscu tylnego siedzienia umieszczono papieski tron.
III sekcja. Ta część wystawy ma przybliżyć zwiedzającym Pakty Laterańskie. Po raz pierwszy wystawiono tu oryginał Traktatu (normalnie jest on przechowywany w Tajnym Archiwum Watykańskim) oraz jego załączniki. Odtworzono także historyczną scenę: olbrzymie zdjęcie ukazuje wielki salon Pałacu Laterańskiego, w którym Benito Mussolini - szef rządu włoskiego i kard. Pietro Gasparri - watykański sekretarz stanu podpisują międzynarodową umowę, która przeszła do historii właśnie jako Pakty Laterańskie.
IV sekcja. To najbogatsza część wystawy, która poświęcona jest „tworzeniu się” nowego państwa. Zaraz po podpisaniu Traktatu Laterańskiego w 1929 r. rozpoczęły się prace budowlane, aby zapewnić odpowiednią infrastrukturę i budynki konieczne do normalnego funkcjonowania państwa. Powstały wówczas budynki dworca, poczty, radia, rezydencja gubernatora, sklepy, garaże, bramy wjazdowe i sieć nowych dróg. W tym okresie powstała także letnia rezydencja papieska w Castel Gandolfo.
V sekcja. Wystawiono tu portrety papieży, którzy zasiadali na Stolicy Piotrowej po śmierci Piusa XI: Piusa XII, Jana XXIII, Pawła VI, Jana Pawła I, Jana Pawła II i Benedykta XVI.

Wystawę zamykają dwie mapy: pierwsza, artystyczna mapa nowego państwa, wykonana w 1929 r. przez Lorenza Tealdy’ego, oraz nowa mapa państwa - Civitas Vaticana, przygotowana specjalnie na 80. rocznicę powstania Państwa Watykańskiego, której autorem jest włoski artysta Pierluigi Isola (pisałem o niej szczegółowo w „Niedzieli” nr 7/2009).
Wystawa będzie czynna do 10 maja; godziny otwarcia: 10-18, w środy: 13-18. Wstęp wolny.