Reklama

Świat

Odpowiadał na wielkie pytania

Z ks. Robertem A. Sirico – przyjacielem i współpracownikiem Michaela Novaka, przewodniczącym Instytutu Actona – rozmawia Włodzimierz Rędzioch

Niedziela Ogólnopolska 31/2017, str. 10-12

[ TEMATY ]

ludzie

Instytut Actona

Ks. Robert A. Sirico w rozmowie z Michaelem Novakiem – wielkim filozofem katolickim

Ks. Robert A. Sirico w rozmowie z Michaelem Novakiem – wielkim filozofem katolickim

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

Pół roku temu, 17 lutego 2017 r., zmarł w Waszyngtonie Michael Novak – jeden z najwybitniejszych katolickich filozofów i politologów, który przez ostatnie kilkadziesiąt lat wywierał wielki wpływ na życie religijne, kulturalne i polityczne w Stanach Zjednoczonych i poza nimi. W młodości był związany z Partią Demokratyczną, później odciął się od lewicowych idei Demokratów. Przyjaciel i współpracownik Ronalda Reagana, w swoich pracach starał się łączyć społeczne nauczanie Kościoła katolickiego ze współczesną myślą ekonomiczno-społeczną. Jego najbardziej znanym dziełem jest książka „Duch demokratycznego kapitalizmu”, wydana w USA w 1982 r., w której stwierdził, że kapitalizm jest systemem będącym nie tylko ucieleśnieniem wolności gospodarczej, ale także nieodzownym elementem społeczeństwa demokratycznego. Dowodził tam ponadto, że kapitalizm w swych założeniach jest zgodny z tradycją judeochrześcijańską. Książkę tę przełożono na wiele języków, również na języki słowiańskie (w dawnym bloku komunistycznym publikowano ją w nieoficjalnym obiegu). Wiele idei zawartych w tym dziele Novaka wywarło wpływ na opozycję powstającą w dawnych krajach komunistycznych, ale także przyczyniło się do wypracowania stanowiska Kościoła katolickiego w stosunku do gospodarki wolnorynkowej – niektóre idee Novaka znalazły się w encyklice „Centesimus annus” Jana Pawła II.

Reklama

W 2012 r. Michael Novak został odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej. Po polsku ukazały się jego najbardziej znane książki „Duch demokratycznego kapitalizmu” oraz „Liberalizm – sprzymierzeniec czy wróg Kościoła: nauczanie społeczne Kościoła a instytucje liberalne”. W czasach, kiedy niektóre formy kapitalizmu są gwałtownie krytykowane, również w środowiskach kościelnych, warto sięgnąć po książki, w których wybitny katolicki filozof dowodzi, że między nauczaniem społecznym Kościoła a kapitalizmem demokratycznym, czyli systemem rynku i wolnej konkurencji, nie ma doktrynalnych sprzeczności.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

W. R.

* * *

WŁODZIMIERZ RĘDZIOCH: – Michael Novak, gdy miał 14 lat, wstąpił do seminarium duchownego z zamiarem zostania księdzem katolickim. W Stanach Zjednoczonych ukończył filozofię, po czym kontynuował studia na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie, gdzie uzyskał doktorat z teologii. Podjął wtedy decyzję, by zrezygnować ze święceń kapłańskich; wrócił do USA i na słynnym Uniwersytecie Harvarda studiował historię i filozofię religii. Jak te różnorodne studia uformowały młodego Novaka?

KS. ROBERT A. SIRICO: – Niewątpliwie studia dały mu zdolność myślenia o tym, co można nazwać „wielkimi pytaniami”. Istota i powód spraw były dla Novaka ważniejsze niż szczegóły. Formacja filozoficzna i teologiczna dobrze przygotowała go do zajmowania się takimi sprawami przez całe życie zawodowe. Co ważne, sądzę, że w jego przypadku, nawet jeśli formacja seminaryjna nie poskutkowała tym, iż został księdzem, to jednak przygotowała go do bycia wzorcowym świeckim.

– W czasie pobytu w Rzymie w latach 1963-64 Novak śledził prace Soboru Watykańskiego II, które komentował dla różnych amerykańskich gazet. Po soborze wydał książkę „Otwarty Kościół”, w której pisze o potrzebie reformy Kościoła katolickiego. Jaka była jego wizja reformy Kościoła?

Reklama

– Sądzę, że pogląd Novaka o konieczności reformy katolicyzmu z czasem uległ zmianie. Można śmiało stwierdzić, że tak jak wielu ludzi w czasie trwania soboru – szczególnie tych, którzy byli tak blisko wydarzeń i debat tamtego czasu i pisali na ten temat – Novak widział konieczność radykalniejszej reformy, takiej jak ta naszkicowana w „Otwartym Kościele”. Rozwój jego myślenia na ten temat określiłbym raczej jako pogłębienie niż zwrot. Mam na myśli to, że przez całe swoje życie Novak uważał za ważne, by Kościół dostrzegał konieczność ekumenicznych stosunków z ludźmi spoza Kościoła (prawdopodobnie większość jego przyjaciół i kolegów intelektualistów nie była katolikami), a także poprawnego rozumienia wolności i sumienia w szczególny sposób wyrażonych w deklaracji „Dignitatis humanae”, którą uważał za najbardziej „amerykański” z soborowych dokumentów.

– Po powrocie do USA Novak zaczął działać w Partii Demokratycznej. Dlaczego tak się stało? Jaka to była wtedy partia?

– Partia Demokratyczna była naturalnym środowiskiem politycznym dla amerykańskich katolików z pokolenia i otoczenia Novaka. Republikanie zawsze byli reprezentantami klasy wyższej złożonej z Anglosasów wyznania protestanckiego i tradycyjnie byli przeciwnikami „rzymskich” imigrantów przybywających do Ameryki. To zaczęło się zmieniać w latach 70. i 80. ubiegłego wieku i ostatecznie Novak i wielu innych katolików opisało to doświadczenie polityczne nie tyle jako swoje odejście od Partii Demokratycznej, ile też jako odejście Partii Demokratycznej od nich. Etnicznych katolików i Demokratów wyraźnie podzieliła kwestia aborcji, do której Partia Demokratyczna w pełni dopuściła w latach 70.

– Dlaczego w połowie lat 70. Novak oddalił się od idei lewicowych?

– Novak przyznał kiedyś, że nie był to wynik przełomowej, jednorazowej rozmowy, ale rezultat serii wniosków opartych na lekturze pism ekonomicznych autorstwa m.in. Adama Smitha, Friedricha Augusta von Hayeka, Ludwiga von Misesa i innych. Mówił, że zawsze szukał rozwiązania problemu biedy i w końcu doszedł do wniosku, że podejście wolnorynkowe opiera się na lepszych argumentach.

Reklama

– W tamtych latach wydarzenia takie jak „rewolucja seksualna” i wojna w Wietnamie z jednej strony oraz idee Ronalda Reagana z drugiej – miały wielki wpływ na amerykańskie społeczeństwo. Jak wpłynęły one na poglądy Novaka?

– Kusi nas, by patrzeć na te różne trendy i wydarzenia z perspektywy czasu, czyli z perspektywy ex post facto. Musimy być świadomi tej prawdy o Novaku i kilku innych znaczących neokonserwatywnych myślicielach jego czasów, że przeżywali oni te wydarzenia w czasie, kiedy się one odbywały, i jak sami mówili: „Zostali napadnięci przez rzeczywistość”. Niektóre np. aspekty wczesnego ruchu feministycznego, takie jak chociażby nawoływanie do równouprawnienia kobiet, początkowo mogły wydawać się przekonywające, ale z biegiem czasu przybrały formę rewolucji dążącej na szeroką skalę do obalenia normalności rodziny i tradycyjnych form seksualności. Sądzę, że w tym momencie prawdziwy, rewolucyjny (a nawet marksistowski) charakter tych trendów stał się oczywisty, a Novak i inni, łącząc to z lekturą wymienionych teoretyków wolnego rynku, wycofali się.

– W 1982 r. ukazała się jedna z najbardziej znanych książek Michaela Novaka – „Duch demokratycznego kapitalizmu”. Dlaczego ta publikacja jest tak ważna?

Reklama

– Ta książka Novaka – najbardziej znana, powszechnie czytana i sądzę, że najbardziej wpływowa – reprezentowała zerwanie z lewicą. Uważam, że była surowo i czasami niesłusznie krytykowana przez niektórych z jego byłych przyjaciół. Jest ważna, bo jest jedną z pierwszych książek, w których teolog katolicki wykazał się znajomością gospodarki wolnorynkowej, a także dlatego, że rozpoczęła dialog między tymi dwoma sposobami myślenia. Uważam, że na wiele sposobów Novak, bardziej niż jakikolwiek inny autor, rozpoczął ten dialog, który, oczywiście, dojrzewał i rozwinął się w ciągu następnych lat.

– Dlaczego ta książka, potajemnie rozprowadzana w krajach komunistycznych takich jak Polska i Czechosłowacja, odbiła się tak szerokim echem właśnie w Europie bloku sowieckiego?

– Ktoś mógłby postrzegać sukces podziemnego wydania dzieła Novaka w bloku sowieckim jako wynik jego zdolności do przekazywania konkretnej troski o wolność i moralny wyraz tradycji społecznego nauczania Kościoła. Prawdopodobnie także nie zaszkodziło mu to, że dumnie nosił słowiańskie nazwisko – Novak.

– Czy to prawda, że w encyklice „Centesimus annus” Jana Pawła II, opublikowanej w 1991 r., znajdują się również idee Novaka?

– Oczywiście, umysł św. Jana Pawła II był potężny i cechowało go syntetyczne myślenie, ale dla kogoś, kto zna teksty Papieża i pisma Novaka, powinno być jasne, że istnieje symbioza między personalizmem Wojtyły a pismami Hayeka, Misesa, Novaka i Israela Kirznera. Jan Paweł II na pewno znał dzieła Novaka – podczas prywatnej audiencji, której mi udzielił, Ojciec Święty poprosił, abym przekazał specjalne pozdrowienia dla Novaka i ks. Richarda Johna Neuhausa – a współpracujący z nim nad „Centesimus annus” włoski filozof i późniejszy polityk Rocco Buttiglione był także jego przyjacielem. Tak więc ich poglądy niewątpliwie częściowo się pokrywały.

Reklama

– W ostatnich latach po raz kolejny krytykuje się kapitalizm w zglobalizowanym świecie. Nawet w Stanach Zjednoczonych działają politycy tacy jak Bernie Sanders, którzy wyrażają idee socjalistyczne i przyciągają wielu młodych ludzi, którzy nie znają historii, a co za tym idzie – szkód spowodowanych przez socjalizm w wielu częściach świata. Skąd ten powrót idei socjalistycznych?

– Socjalistyczny impuls, czyli pragnienie rozwiązywania problemów drogą przemocy albo przez uzyskanie mandatu prawnego, jest tak stary jak sama ludzkość. Przyznaję, że byłem zaskoczony tym, iż po niepowodzeniu największej, szeroko zakrojonej próby zorganizowania gospodarki planowej – mówię tutaj o bloku sowieckim – właśnie ci, którzy żyli pod tamtym reżimem, znowu opowiadali się za różnymi formami socjalistycznej organizacji – zawsze pod pozorem współczucia i solidarności społecznej. Kiedy ludzie po prostu nie rozumieją, że centralne planowanie naprawdę zmniejsza ilość informacji dostępnych dla społeczeństwa do rozwiązywania problemów – przez ograniczenie tych rozwiązań, które inaczej powstałyby zgodnie z wolnym i spontanicznym porządkiem – wtedy pojawiają się tego samego rodzaju zakłócenia gospodarcze, brak towarów i usług oraz inflacja. To naprawdę szokujące widzieć, jak dążenie do zdobycia władzy politycznej tłumi racjonalną dyskusję. To jest właśnie to, czego jesteśmy świadkami obecnie.

– Papież Franciszek często mówi o współczesnej „gospodarce, która zabija”. Jak Novak odpowiedziałby na papieską krytykę kapitalizmu?

– Michael Novak nie przestał mieć szacunku dla Papieża nawet wtedy, kiedy się z nim nie zgadzał. Zwracał uwagę na to, że Papież dojrzewał w okresie politycznej „kryptokracji” – czyli w sytuacji, gdy biznesy odnosiły sukces raczej przez wykorzystywanie ludzi niż przez oferowanie im wartościowych towarów i usług, a sektor biznesowy był w dużej mierze związany z państwem lub tym, co jest określane jako „kapitalizm kolesiów”. W rzeczywistości ta forma kapitalizmu jest „gospodarką, która zabija”, a nie demokratycznym kapitalizmem, tak dobrze opisanym przez Novaka w jego książkach. Novak rozumiał również, że Papież – jak to sam przyznał – ma „alergię na ekonomię”. Szkoda, że nigdy się nie spotkali na dłuższej rozmowie.

2017-07-26 09:41

Oceń: 0 0

Reklama

Wybrane dla Ciebie

Kim była Emilia Wojtyłowa

„Nie przeżyje pani tego porodu, proszę dokonać aborcji” - te słowa usłyszała od swego lekarza Emilia Wojtyłowa, gdy się okazało, że spodziewa się dziecka. Mimo to zdecydowała się je urodzić. Żyła jeszcze dziewięć lat po narodzinach Karola - przyszłego papieża

Była jesień 1919 roku. Emilia wraz ze swym mężem Karolem Wojtyłą i synem Edmundem od sześciu lat mieszkała w Wadowicach, a od niecałego roku w wynajętym mieszkaniu przy ulicy Kościelnej. Była w siódmym niebie, gdy się dowiedziała, że spodziewa się kolejnego dziecka.
CZYTAJ DALEJ

„Trzeba” to słowo drogie Jezusowi

2025-10-16 14:51

[ TEMATY ]

rozważania

O. prof. Zdzisław Kijas

Agata Kowalska

„Trzeba” (gr. deĩ) to słowo drogie Jezusowi. Posługiwał się nim często, mówiąc o swojej misji: Trzeba mi być w tym, co należy do mojego Ojca (Łk 2, 49); trzeba, abym ewangelizował [głosił Dobrą Nowinę], bo na to zostałem posłany (Łk 4, 43); Trzeba, aby Syn Człowieczy wiele cierpiał (Łk 9, 22).

Jezus opowiedział swoim uczniom przypowieść o tym, że zawsze powinni się modlić i nie ustawać: «W pewnym mieście żył sędzia, który Boga się nie bał i nie liczył się z ludźmi. W tym samym mieście żyła wdowa, która przychodziła do niego z prośbą: „Obroń mnie przed moim przeciwnikiem!” Przez pewien czas nie chciał; lecz potem rzekł do siebie: „Chociaż Boga się nie boję ani z ludźmi się nie liczę, to jednak, ponieważ naprzykrza mi się ta wdowa, wezmę ją w obronę, żeby nie nachodziła mnie bez końca i nie zadręczała mnie”». I Pan dodał: «Słuchajcie, co mówi ten niesprawiedliwy sędzia. A Bóg, czyż nie weźmie w obronę swoich wybranych, którzy dniem i nocą wołają do Niego, i czy będzie zwlekał w ich sprawie? Powiadam wam, że prędko weźmie ich w obronę. Czy jednak Syn Człowieczy znajdzie wiarę na ziemi, gdy przyjdzie?»
CZYTAJ DALEJ

Leon XIV o nowych świętych: nie bohaterowie czy orędownicy idei, lecz autentyczni mężczyźni i kobiety

2025-10-19 12:41

[ TEMATY ]

Leon XIV

Vatican Media

Nie bohaterowie czy orędownicy jakiejś idei, lecz autentyczni mężczyźni i kobiety - tak o siedmiorgu nowych świętych mówił papież Leon XIV w homilii podczas Mszy św. kanonizacyjnej na Placu św. Piotra w Watykanie.

Naszą refleksję otwiera pytanie wieńczące proklamowaną przed chwilą Ewangelię: „Czy jednak Syn Człowieczy znajdzie wiarę na ziemi, gdy przyjdzie?” (Łk 18, 8). Ujawnia nam ono to, co jest najcenniejsze w oczach Pana: wiarę, czyli więź miłości między Bogiem a człowiekiem. Właśnie dzisiaj staje przed nami siedmioro świadków, nowych świętych i nowe święte, którzy dzięki łasce Bożej podtrzymywali płonącą pochodnię wiary, a nawet sami stali się pochodniami zdolnymi do szerzenia światła Chrystusa.
CZYTAJ DALEJ

Reklama

Najczęściej czytane

REKLAMA

W związku z tym, iż od dnia 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia Dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) uprzejmie Państwa informujemy, iż nasza organizacja, mając szczególnie na względzie bezpieczeństwo danych osobowych, które przetwarza, wdrożyła System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji w rozumieniu odpowiednich polityk ochrony danych (zgodnie z art. 24 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia ogólnego). W celu dochowania należytej staranności w kontekście ochrony danych osobowych, Zarząd Instytutu NIEDZIELA wyznaczył w organizacji Inspektora Ochrony Danych.
Więcej o polityce prywatności czytaj TUTAJ.

Akceptuję