Władysław Bukowiec, ps. „Stal”, którego 100. rocznica urodzin przypada 2 marca, żył w Żmiącej, położonej nieopodal Laskowej, w Beskidzie Wyspowym. Los Władysława może być przykładem bezwzględnej walki, z jaką sowiecka władza wprowadzała na ziemiach polskich swoje prawa po zakończeniu II wojny światowej. – Zastanawiam się do tego czasu, jak to się mogło stać, że bracia Władysław i Kazimierz tak się zaangażowali w walkę z nowym okupantem – przyznaje sołtys Żmiącej Piotr Bukowiec – bratanek zamordowanego przez UB w 1950 r. Władysława i syn Kazimierza. Przypomina, że bracia należeli w czasie okupacji hitlerowskiej do AK i informuje, że inspiratorem powstania antysowieckiej organizacji był Ludwik Zelek.

Oddział Zelka

O roli, jaką odegrał Zelek, napisała Małgorzata Bukowiec ze Żmiącej w pracy konkursowej poświęconej tajnej organizacji (nazywanej Wojskiem Generała Andersa). Autorka zanotowała: „Twórcą grupy i dowódcą był Ludwik Zelek, który (...) po wojnie wyjechał do Krakowa i rozpoczął studia na UJ. (...) W Krakowie nawiązał on kontakt z NSZ lub WiN i, przyjeżdżając na niedziele i święta, zaczął tworzyć organizację niepodległościową”. UB śledziło studenta, który przerwał naukę i podjął pracę nauczyciela. Nie zrezygnował jednak z walki o wolną Polskę. W trakcie akcji, przeprowadzonej w domu Jelonka (mieszkaniec Laskowej prowadził agitację prokomunistyczną), Zelek został postrzelony. Zamordowano go, po ciężkim przesłuchaniu z 3 na 4 lutego 1947 r., na posterunku UB w Limanowej, po czym ciało zakopano w rowie. Wykopane potajemnie zwłoki zostały przeniesione na cmentarz w Limanowej.

Po tej tragedii przywódcą grupy został Władysław Bukowiec, który zamieszkał w znajdującej się w lesie ziemiance, gdzie ukrywali się z nim: Kazimierz Augustyn, Stanisław Salabura, Jan Zając, Wincenty Bukowiec i Wideł. UB szukała ich nieustannie. Dziś, gdy nadal próbuje się z żołnierzy walczących z sowiecką władzą zrobić bandytów, warto przytoczyć opinię Małgorzaty Bukowiec, która tak charakteryzuje ukrywających się mężczyzn: „wszyscy członkowie tego oddziału byli bardzo głęboko wierzący, związani z Kościołem katolickim, nosili różańce i okresowo spowiadali się. Ich głównym wrogiem byli komuniści, których uważali za nowych i jeszcze gorszych okupantów, gdyż niszczyli nawet ludzkie sumienia”.

Autorka powołuje się w pracy m.in. na relację najmłodszego z braci Bukowców, który został księdzem (śp. ks. Jan Bukowiec był kapłanem przez 60 lat, wybudował kościół w Limanowej-Sowlinach – przyp. red.). To on opowiedział historię, która wydarzyła się w marcu 1950 r., kiedy funkcjonariusze UB otoczyli znajdujący się pod lasem dom, po donosie, że tam ukrywają się poszukiwani. W domu spotkali Stanisława Salaburę i Władysław Bukowca. Autorka konkursowej pracy zapisała: „Na zadane przez nich pytanie, kim są obecni młodzi mężczyźni, gospodyni odparła, że to jej synowie. Ponieważ funkcjonariusze UB nie znali twarzy poszukiwanych, chcieli ich zatrzymać do weryfikacji ich tożsamości. Wtedy Władysław Bukowiec powiedział, że musi przed wyjściem przynieść matce siano dla zwierząt i funkcjonariusze wyrazili na to zgodę i on oddalił się do stodoły, a widząc, że nie jest śledzony, zbiegł do lasu i chcąc pomóc koledze, oddał strzał z pistoletu w powietrze, powodując zamieszanie”. Brawurowa ucieczka Władysława ośmieszyła, ale i rozwścieczyła funkcjonariuszy UB i MO z tego terenu.

Łapanki, aresztowania

Piotr Bukowiec przyznaje, że dla mieszkańców Żmiącej to były bardzo ciężkie czasy. – Tutejsi ludzie dostali od komunistów w łeb – stwierdza dosadnie i dodaje: – Prawie pół Żmiącej siedziało za tych chłopaków, za to, że im sprzyjali, że ich czasem przechowali, że im coś do jedzenia dali. Były łapanki, aresztowania, przetrzymywanie ludzi całymi tygodniami. A wszystko po to, aby dorwać tych chłopaków. Sołtys Żmiącej odnosi się także do kolaborantów. Zauważa: – Byli i tacy, którzy donosili, jak wszędzie. Po wojnie była tu na wsi wielka bieda, a ludzi dużo. Oni często nie mieli za co żyć. To jak tam komu dali parę groszy na piwo czy flaszkę, to się niektórzy na to uchciwili.

Małgorzata Bukowiec napisała: „Rodzina Władysława Bukowca doznała wielu szykan. W ich domu dokonywano licznych, szczegółowych rewizji, w trakcie których funkcjonariusze bili i grozili nieletniemu Janowi, usiłując uzyskać od niego informację o miejscu ukrycia się jego brata Władysława. Doszczętnie kilka razy rujnowano dom oraz wyrzucano całą zawartość stodoły na podwórze. Inwigilowano również całą wieś, wielokrotnie organizując rewizje i kotły, co doprowadzało do dezorganizacji życia”.

Działania zmierzające do ujęcia „wrogów” się nasilały. 10 września 1950 r. funkcjonariusze UB i MO z Ujanowic zorganizowali zasadzkę przy bunkrze. – Wujek Władek został śmiertelnie postrzelony serią z automatu w klatkę piersiową – informuje Piotr Bukowiec, któremu historię opowiadał jego ojciec. I kontynuuje: – Funkcjonariusze przybyli do rodzinnego domu mojego ojca i polecili mu, aby pojechał z nimi do lasu po zwłoki Władysława. Z kolei ks. Jan Bukowiec wspominał, że w chwili śmierci Władysław miał w jednej ręce zaciśnięty różaniec, na którym się modlił. Ponoć ostatnie słowa, które miał wypowiedzieć, brzmiały: „Jezus, Maria, Józef – ratuj”.

Pamięć o Wyklętych

Funkcjonariusze zaprezentowali śmierć Władysława Bukowca jako wielki sukces w umacnianiu komunizmu. Nie wydali rodzinie ciała zamordowanego. Nie zgodzili się także na jego pogrzeb, obawiając się patriotycznej manifestacji, do jakiej doszło w 1949 r. na pogrzebie Wincentego Bukowca, kuzyna Władysława. – Po śmierci wujka Władka tatę i jego siostrę Helenę osadzono w najcięższych więzieniach, m.in. na Montelupich w Krakowie, we Wronkach, a także w obozach pracy, a uwolniono ich w 1956 r. – podkreśla sołtys Żmiącej.

Z inicjatywy ks. Jana Bukowca na początku lat 90. XX wieku w miejscu, gdzie znajdował się bunkier, postawiono krzyż upamiętniający śmierć Władysława. Małgorzata Bukowiec, podkreślając zaangażowanie ks. Jana, napisała: „to właśnie w Żmiącej (...) zapoczątkowano obchody święta Żołnierzy Wyklętych, (...) w dniu 12 września 2010 r. odbyła się uroczysta Msza św. w intencji pomordowanych bohaterów podziemia antykomunistycznego oraz przeprowadzony został uroczysty pochówek z ziemią i prochami poległych z rodziny Bukowców”. – Ksiądz Jan chciał jeszcze przed śmiercią zrobić bratu pogrzeb, ale nie udało się odnaleźć ciała wujka Władka – przyznaje Piotr Bukowiec i dodaje, że IPN ma w planach poszukiwanie zwłok zmordowanego przez UB.